فرایند طراحی بازارچه محلی
۵-۱ – مقدمه
در این قسمت پس از شناخت اجمالی مکان طرح، به چند مصداق معماری که متناسب با موضوع و رویکرد پروژه‌ی ما هستند می‌پردازیم. در گام بعدی هم به فرایند طراحی کالبدی که شامل اصول و مبانی طراحی کالبدی، طرح مایه و … می‌باشد می‌پردازیم. درنهایت هم دستاوردهای تحقیق در طرح معماری مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.
۵-۲ – مصادیق انتخاب‌شده
۵-۲ – -۱ دلایل انتخاب مصادیق
بازارها دارای نمونه‌های زیادی می‌باشند؛ اما مصادیقی که در این تحقیق موردمطالعه قرارگرفته‌اند از چند جنبه برای ما اهمیت داشته‌اند. اولین آن‌ها این موضوع بوده است که با دیدی به بازارهای قدیمی ساخته‌شده باشند. جنبه‌ی دیگر آن قرار گرفتن در محدوده‌های شهری و بافت‌های تقریباً باارزش می‌باشد. چراکه برای ما نوع رویکرد پروژه به موضوع از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. جنبه‌ی دیگر آن نیز موضوع خود معماری بنا می‌باشد که آیا این معماری متناسب با نیازهای روز عمل می‌کند یا خیر؟
پس به‌طورکلی می‌توان دلایل این انتخاب‌ها را این‌گونه بیان نمود:
- توجه به بافت شهری اطراف
- توجه به معماری سنتی و بومی منطقه
- تشابه رویکرد پروژه با موضوع طراحی ما
۵-۳ – مجتمع تجاری فرهنگی بین‌الحرمین شیراز
مجموعه تجاری – فرهنگی بین‌الحرمین پروژه‌ای است با مساحت ۱۱۰,۰۰۰ مترمربع زیربنا که در فعال‌ترین منطقه تجاری شیراز، در میان آثار تاریخی و زیارتی برجسته شامل حرم مطهر حضرت احمد بن موسی )ع(شاه‌چراغ، حرم مطهر سید علاءالدین حسین )آستانه(، مسجد عتیق، حوزه علمیه منصوریِ و مسجد حضرتی واقع‌شده است. مجموعه بین‌الحرمین شامل فروشگاه، واحدهای تجاری، هتل، رستوران، دفاتر اداری و یک مرکز فرهنگی بزرگ شامل سالن اجلاس، آمفی‌تئاتر، کتابخانه تخصصی هنر، موزه هنرهای رویکردهای پروژه بین‌الحرمین توجه به ارزش‌های فرهنگی و ابنیه تاریخی مذهبی شیراز توجه به بافت تاریخی استفاده از معماری سنتی بازارها از همین روی سعی شده است اختلاف ارتفاع‌هایی که این مجتمع دارد همسو با بناهای اطراف خصوصاً آستان شاه‌چراغ باشد.
عکس شماره ۵-۱: ورودی و فضای داخلی مجتمع تجاری فرهنگی بین‌الحرمین شیراز
۴-۵ – پروژه تجاری، فرهنگی و اقامتی نیکان
اراضی مجتمع تجاری اقامتی و فرهنگی نیکان ( مدرسه خان( در بر خیابان لطفعلی‌خان زند و جنوب و شرق بازار وکیل واقع‌شده است. به لحاظ موقعیت شهری اراضی طرح جزء بافت قدیم شهر شیراز و در چهارراه مهم خدمات تجاری شهر شامل بازار وکیل و خیابان لطفعلی‌خان زند قرار دارد.
عکس شماره ۵-۲: دید به کلیت پروژه نیکان
۵-۵ – طراحی کالبدی بازارچه محلی
۵-۵ – -۱ اصول و مبانی طراحی کالبدی بازارچه
با توجه به مطالعاتی که در فصل‌های پیشین انجام گرفت، اصول و مبانی طراحی کالبدی بازارچه محلی را بدین قرار بیان می‌داریم:
۵-۵-۲ رعایت اصل کلیت یکپارچه
فضای بازار در عین داشتن تنوع، در بعد کلیت یکپارچه است. درواقع دانه‌بندی‌ها و جزء فضاها با یکدیگر وحدت دارند و توده و فضای بازار با یکدیگر ادغام‌شده و کلیتی یکپارچه تشکیل می‌دهند، پس می‌توان گفت وجود فضای باز در بازار بسیار اهمیت دارد.
۵-۵ – -۳ اهمیت فضای مرزی
مرز از عناصری است که در تفکیک عملکردها نقش به سزایی دارد. با توجه به حجم پروژه پیشنهاد می‌شود تفکیک فضایی به‌وسیله‌ی فضای مرزی در سه مقیاس کل، متوسط و جزء تعیین شود؛ و فضاهای اصلی از فضاهای جانبی تفکیک شوند.
۵-۵ – -۴ مسیر ارتباطی
از مهم‌ترین عناصر بازار، مسیر یا راه می‌باشد که شالوده‌ی کل بازار را یکپارچه می‌کند.
۵-۵ – -۵ ایجاد گره
گره‌ها از عوامل اصلی پیونددهنده‌ی مسیرها و ارتباطات و عملکردها در بازار می‌باشند که حول خود نیز فعالیت‌هایی را هدایت می‌کنند.
۵-۵ – -۶ اهمیت دادن به مراکز فعالیت
مراکز فعالیت از مهم‌ترین فضاهای موردنیاز بازار است. درواقع دانه‌های تسبیح بازار، مراکز فعالیت هستند که از میان راه‌ها و گره‌ها عبور می‌کنند.
۵-۵ – -۷ حضور فضای شاخص در بازار
فضای شاخص عنصری هویت‌بخش به بازار است که به‌عنوان یک نشانه، در شناخت ما از بازار تأثیر به سزایی دارد و بر دید بصری و خط آسمان می‌تواند تأثیرگذار باشد.
۵-۶ –۸- توجه به هندسه منظم
جهت تسهیل در امر طراحی محدوده‌هایی مشخص را در سایت به هندسه‌هایی منظم تبدیل کردیم. این کار نظام فضا بندی مشخصی به ما می‌دهد.
۵-۶ –۹- تعیین مسیر حرکتی و گره‌ها
توجه به عابر پیاده از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده‌ی این طرح مایه است. بدین منظور با توجه به تقسیم‌بندی‌های هندسی‌ای که قبلاً انجام گرفت، مسیرها تقریباً مشخص‌شده‌اند؛ اما نوع آرایش مسیرها تا چندین بار تغییر کرد. همچنین در بین مسیر، گره‌های مهم شکل خود را پیدا کردند.
۵-۷ –به‌کارگیری تناسبات در طراحی بازارچه محلی
هنرمندان معمولاً محدوده و فضای اثر هنری خود را از یک طرح ریاضی انتخاب می‌کنند، به‌طورکلی ترسیم هر شکل نیازمند بعضی ترسیمات کمکی است که به‌وسیله آن‌ها نقاط، خطوط و یا سطوح آن شکل تعریف می‌گردد. تقریباًهمه‌ی آثار هنری بر اساس نوعی تناسب به وجود آمده‌اند. بااینکه این نسبت‌ها در نظر اول ممکن است به چشم بیننده‌ای که تصادفاً با آن برخورد می‌کند نیاید، ولی نظم بصری که ایجاد می‌کند طی یک‌رشته تجربیات مکرر می‌تواند احساس، پذیرفته یا حتی تشخیص داده شود.
بنابراین در طراحی بازارچه محلی از این سیستم‌های تناسباتی که در بازار اصفهان بهره گرفته‌شده است تا بهترین تأثیرات را بر مخاطبان خود و استفاده‌کنندگان از بنا بگذارد. برای این منظور تناسبات در قسمت‌های مختلف این بنا بررسی و در نظر گرفته‌شده است.
۵-۷ –۱-تحلیل تناسبات در نما
در طراحی نما و ارتفاع اصلی ساختمان از تناسبات طلایی استفاده گردیده است. ابتدا با در نظر گرفتن ارتفاع طبقه اول وقراردادن آن در کسری که برگرفته از نسبت ایرانی است ارتفاع طبقه همکف را به دست آوردیم.
عکس شماره ۵-۱۱: طراحی نما برگرفته از تناسبات ایرانی. منبع(نگارنده)
۵-۷ –۲-تحلیل تناسبات در پلان
پلان بنا از اهمیت فراوانی در طراحی برخوردار است. بدین منظور تلاش گردید تقسیمات اصلی آن با بهره‌گیری از تناسبات ایرانی صورت گیرد.
عکس شماره ۵-۱۲: طراحی پلان سرای محله برگرفته از تناسبات ایرانی. منبع(نگارنده)
عکس شماره ۵-۱۳: طراحی قهوه‌خانه برگرفته از تناسبات ایرانی. منبع(نگارنده)
۵-۷ –۳-تحلیل تناسبات در سایت پلان
سایت پلان علاوه بر اینکه موردتوجه کاربران مجموعه قرار می‌گیرد به صورتی با افراد در حال عبور و مرور در اطراف آن و یا پلاک‌های مجاور نیز قرار می‌گیرد؛ بنابراین در طراحی آن با رعایت تناسبات ایرانی پرداختیم. در تصویر زیر محل قرارگیری حجم در سایت و همچنین ورودی‌های سایت طبق تناسبات ایرانی به‌دست آمده است.
عکس شماره ۵-۱۴: طراحی سایت پلان برگرفته از تناسبات ایرانی. منبع(نگارنده)
۵-۸ – معرفی طرح
۵-۸ – ۱- برنامه‌ی کلی طرح
این طرح در دوطبقه که یک سطح آن به تجاری و سطح دوم به فرهنگی واداری تعلق دارد و دو سطح آن روی زمین، شکل‌گرفته است. عابر پیاده که مهم‌ترین شاخص این مجموعه می‌باشد دارای دسترسی‌های متعددی از دو جبهه‌ی سایت می‌باشد. در میانه‌ی مجموعه، حیاط مرکزی شکل‌گرفته است که در تمامی ساعات شبانه‌روز باز است و ارتباط دو سمت مجموعه در محله را حفظ می‌کند. همچنین در شمال و جنوب سایت از عنصر چمن استفاده‌شده است.
۵-۸ – ۲- طبقه‌ی همکف
با توجه به الگوهای بازار، می‌توان گفت که طبقه‌ی همکف در این مجتمع باید جنبه‌ی عمومی‌تری داشته باشد واژ رونق بیشتری برخوردار باشد. به همین دلیل الگوی مسیر، الگوی گره و مراکز فعالیت از اهمیت خاصی در این سطح برخوردار هستند.
۵-۸ – ۳- طبقات اول
به دلیل محدودیت‌های سازه‌ای، طبقه اول این طرح تقریباً مشابه هم هستند، اما نکته‌ی قابل‌توجه این است که عملکردهای تخصصی‌تر مثل کارگاه‌های صنایع‌دستی در طبقات بالاتر قرار می‌گیرند. عناصر شاخص نمود بیرونی هم باید داشته باشند تا خطوط دید در آسمان را متنوع کنند. ازاین‌رو در این پروژه سعی شده است که از حضور این عناصر استفاده شود.
۵-۸ – ۴-دکان‌های عمده‌فروشی
به دلیل قرارگیری بازارچه در بازار اصلی شهر و برداشت از سراهای بازار اصفهان که محل انبار و فروش محصولات بوده اقدام به طراحی دکان‌های مجزا و پیوسته در کنار هم نموده که بتوان هم‌محل فروش اجناس برند و هم به‌صورت عمده فروشی قرار بگیرد.